Groningens Ontzet
Op of rond 28 augustus viert de stad Groningen feest, want dan is het Groningens Ontzet. Anders dan het 3 Oktoberfeest in Leiden (Leidens Ontzet) of Alkmaars Ontzet gaat het hier niet om een gebeurtenis die te maken had met de Tachtigjarige Oorlog. Groningens Ontzet, Bommen Berend, Gronings Ontzet of gewoon Achtentwintigsten heeft alles te maken met het Rampjaar 1672 en hoe het de Groningers lukte om stand te houden tijdens het beleg dat duurde van juli tot augustus.
Hoe zat het ook alweer, het Rampjaar?
Nou, een rampjaar was het zeker. Met een hoofdletter om precies te zijn. 1672. Er kwam een einde de Gouden Eeuw, al mag de vraag stellen of die echt zo ‚goud‘ was (meer daarover lees je in dit artikel), er werden wat belangrijke mensen vermoord – de gebroeders De Witt (meer hierover lees je via deze pagina) en Nederland raakte dus betrokken in een oorlog met Frankrijk, Engeland, het keurvorstendom Keulen, het prinsbisdom Münster en Zweden. Dan was er in 1672 dus ook nog het Gronings Ontzet als einde van het Beleg van Groningen.
De Hollandse Oorlog zorgde ervoor dat iedere betrokken partij eigenlijk een deel wilde claimen van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Het prinsbisdom Münster vond dat men aanspraak kon maken op de stad Groningen. Dit omdat de Ommelanden tot aan 1559, met de stichting van het bisdom Groningen, onderdeel uitmaakten van het bisdom Münster. Omdat er sprake was van een wanordelijke situatie dankzij de Hollandse Oorlog zag men in Münster eigenlijk een venster van mogelijkheden.
Eerste Münsterse Oorlog
Centraal hierbij speelde het gebied Westerwolde. Op papier behoorde dit gebied ooit toe aan het bisdom, maar dan als het om bezit ging. Niet als het om de kerkelijke indeling ging. In 1665 brak oorlog uit en ook toen dacht men in Münster te profiteren van een ontstane situatie. Op dat moment was de republiek verwikkeld in een andere oorlog, de Tweede Engels-Nederlandse Oorlog (1665 – 1667) met Engeland. Daar merkte je, net zoals de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog (1652 – 1654) niets van op het land, want het was een oorlog die op zee werd uitgevochten. De Eerste Münsterse Oorlog (23 september 1665 – 18 april 1666) werd wel uitgevochten op het land en draaide dus om Westerwolde. Dat niet alleen, het ging erom wie de baas was in het noorden van de republiek: was dat het prinsbisdom of was dat de republiek?
Uiteindelijk bleek de winnaar het prinsbisdom te zijn, want het staatse leger moest genoegen nemen met een vernederende vrede, de Vrede van Kleef (18 april 1666). Je kunt de vraag stellen of dat vernederend was, want de prins-bisschop van Münster moest de strijd staken. Ja, dat was vernederend, want de hele oorlog toonde aan dat het Staatse Leger niet zo sterk was. Logisch, want het leger van de prins-bisschop werd in grote mate gefinancierd door Charles II van Engeland. Toen die er niet zo’n zin meer in had, was het einde verhaal voor Münster. Dus, vrede. De vrede leidde ertoe dat Münster van alle aanspraken op Borculo afzag en dit vandaag de dag ervoor zorgt dat in Borculo dus Nederlands gesproken wordt. Onder andere, want andere plaatsen, waaronder Enschede, Oldenzaal, Ootmarsum, Bredevoort, Doetinchem, Winschoten en nog een aantal andere bekende namen uit die tijd werden zwaar beschadigd door het oorlogsgeweld of soms zelfs helemaal met de grond gelijk gemaakt.
Tweede Münsterse Oorlog
Eigenlijk mag je dus de opmars richting Groningen beschouwen als een vervolg op de Eerste Münsterse Oorlog. De vraag is natuurlijk of er dan ook een Tweede Münsterse Oorlog bestaat. Die bestaat er! Die begon op 26 mei 1672 en duurde tot aan 22 april 1674. Daar is dus het Beleg van Groningen ook onderdeel van. Met deze belegering is dus het Gronings Ontzet ook onderdeel van deze Tweede Münsterse Oorlog.
Terwijl er in het westen van Nederland in juli gebeurtenissen voltrokken die uiteindelijk tot het letterlijke einde zouden leiden van de gebroeders Cornelis de Witt (15 juni 1623 – 20 augustus 1672) en Johan (24 september 1625 – 20 augustus 1672) de Witt, begon in Groningen dus de belegering van de stad.
Verschillende steden in Twente, Salland en Overijssel waren eerder al gevallen, dus werd het tijd om nu Groningen in te nemen. Waarschijnlijk gevoed door de snelle val van Coevorden (7 juli 1672) was de verwachting dat dit ook het geval zou zijn voor Groningen. Minder succesvol was de inname van Bourtange. Anders dan Coevorden, bleek dit een hopeloze opgave te zijn. Het leger trok verder en naarmate de tocht door het Drentse landschap vorderde, begon men steeds meer hinder te ondervinden van de inundaties. Men had toen versterking gekregen va de troepen van de keurvorst van Keulen, die bij Nordhorn een gevoelige nederlaag had geleden.
Op 21 juli bereikte men de stad vanuit het zuiden. Men verzuimde om de stad direct te omsingelen, waardoor de noordkant nog steeds bereikbaar was. Desondanks kreeg de stad te maken met een nieuwe tactiek. Iets waarmee men in Bourtange ook al te maken had gekregen. Iets dat uiteindelijk terug zou keren in de naam waarmee we dit alles herdenken: Bommen Berend.
Bommen Berend
De naam Bommen Berend is een verwijzing naar Christoph Bernhard Freiherr von Galen (12 oktober 1606 – 19 september 1678). Dit was de bisschop van Münster, maar je zou het niet zeggen wanneer je hem soms ziet afgebeeld. Hij zou ook door kunnen gaan voor een militair leider. Sterker nog, dat was hij ook gewoon. Als militair leider viel hij tot tweemaal toe ons land binnen. De bijnaam die hij kreeg, Bommen Berend, is er een die niet onlogisch is. De naam kreeg hij niet alleen in Groningen. Ook Groenlo, Bredevoort, Coevorden en Bourtange – om maar een paar plaatsen te noemen – kregen te maken met zijn manier waarop hij oorlog wilde voeren. Een andere naam, een Duitse, die hij kreeg was Kanonenbischof, naar zijn voorliefde voor de kanonnen. Daar gaat het om. Je mag deze militante bisschop beschouwen als de man die de militaire middelen van die tijd inzette voor bombardementen op de steden die hij belegerde.
Toch slaagde de tactiek niet. Niet in Bourtange, maar ook niet in Groningen. Er wordt gesproken over een ‚belegering‘ terwijl dit eigenlijk niet zo was. De stad was bereikbaar vanaf de noordkant. De stadswallen bleken bestand tegen de bombardementen. Na een periode van bijna een maand droop het leger af. Het is voor inwoners van Groningen een reden om dit jaarlijks te vieren op of rond 28 augustus. Dat wil zeggen: dit doet men sinds de negentiende eeuw (1874).
Afbeelding bovenaan deze pagina: Wikimedia Commons.
